Πώς τα συριανά αρχοντικά γίνονται art residencies – δεύτερη ζωή για τη νεοκλασική κληρονομιά

Στην Ερμούπολη της Σύρου, τα πέτρινα αρχοντικά του 19ου αιώνα στέκονταν για δεκαετίες σαν σκηνικά θεάτρου: εντυπωσιακά μεν, άδεια δε. Οι παλιοί ιδιοκτήτες είχαν φύγει, τα στόρια έμειναν κλειστά και η υγρασία άφησε σημάδια στους τοίχους. Σήμερα, όμως, μια γενιά επιμελητών και αρχιτεκτόνων ανακαλύπτει ξανά αυτούς τους χώρους και τους μετατρέπει σε καλλιτεχνικές κατοικίες, συνδέοντας την πολιτιστική κληρονομιά με τη σύγχρονη δημιουργία.

Η εμπειρία δεν είναι μόνο αναλογική. Αρκετοί φιλοξενούμενοι καλλιτέχνες, μετά από ώρες δουλειάς, χαλαρώνουν με ένα γρήγορο online παιχνίδι στο Boomerang casino· το σύστημα “παίζω – ρισκάρω – κερδίζω ή χάνω αλλά δοκιμάζω ξανά” μοιάζει με τον τρόπο που πειραματίζονται και στο εργαστήριό τους. Η ιδέα ότι «επιστρέφεις πάντα εκεί όπου τόλμησες» λειτουργεί ταυτόχρονα ως δημιουργική και ψηφιακή αντανάκλαση.

Γιατί τα αρχοντικά ταιριάζουν στα residencies

• Χώρος και φως: Ψηλοί θόλοι, μεγάλα παράθυρα και εσωτερικές αυλές προσφέρουν ιδανικές συνθήκες για ζωγράφους, φωτογράφους, ακόμα και χορογράφους.

• Ακουστική και θερμοκρασία: Οι χοντροί πέτρινοι τοίχοι κρατούν σταθερό κλίμα και μειώνουν τον θόρυβο — καίριο για ηχογραφήσεις ή πρόβες θεάτρου.

• Αφηγηματική μνήμη: Κάθε δωμάτιο κουβαλά ιστορίες εμπορικής ακμής, προσφυγιάς και ναυτιλίας· υλικό έτοιμο για site-specific εγκαταστάσεις.

• Κεντρική τοποθεσία: Τα κτίρια βρίσκονται λίγα βήματα από τη μνημειακή πλατεία Μιαούλη, διευκολύνοντας ανοιχτά εργαστήρια και εκθέσεις.

Η Περιφέρεια δίνει φορολογικά κίνητρα, ενώ τοπικά συνεργεία παίρνουν δουλειά σε αναστηλώσεις, δημιουργώντας οικονομικό κύκλο που μένει στο νησί.

Δυσκολίες που κρύβει η αναβίωση

1. Γραφειοκρατία – Τα περισσότερα σπίτια έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέα· κάθε αλλαγή, από καλωδίωση μέχρι χρώμα παραθύρου, χρειάζεται έγκριση υπηρεσιών.

2. Κόστος ενεργειακής αναβάθμισης – Διπλά τζάμια, αόρατα κλιματιστικά και σύγχρονα συστήματα πυρασφάλειας ανεβάζουν τον προϋπολογισμό ως 40 %.

3. Προσβασιμότητα – Ράμπες και ανελκυστήρες πρέπει να τοποθετηθούν χωρίς να αλλοιωθεί η ιστορική αισθητική.

4. Συντήρηση – Η θαλασσινή υγρασία απαιτεί μόνιμες μικροεπισκευές· αν αμεληθούν, το κόστος αυξάνεται εκθετικά.

Παρά τα εμπόδια, όποιος ολοκληρώνει την ανακαίνιση αποκτά χώρο εργασίας και φιλοξενίας δεκατρείς μήνες τον χρόνο· η περίοδος χαμηλής κίνησης γίνεται πλέον δημιουργική σεζόν.

Τι κερδίζει η Σύρος

Η τοπική οικονομία βλέπει χειμωνιάτικα έσοδα—κάτι σπάνιο για κυκλαδικό νησί. Οι καλλιτέχνες νοικιάζουν μικρά διαμερίσματα, τρώνε σε ταβέρνες, αγοράζουν υλικά από τοπικά καταστήματα. Κατοίκοι που αρχικά ήταν επιφυλακτικοί τώρα δίνουν προφορικές ιστορίες σε συγγραφείς ή δανείζουν οικογενειακά έπιπλα για φωτογραφήσεις. Η πολιτιστική δραστηριότητα λειτουργεί σαν ήπιος, βιώσιμος τουρισμός· δεν πνίγει τους δρόμους με κόσμο, αλλά γεμίζει τα σοκάκια με εκθέσεις και συναυλίες.

Παράλληλα, τα residencies ενισχύουν το brand «Σύρος = πολιτισμός». Η δημοτική αρχή σχεδιάζει δίκτυο δέκα ανακαινισμένων αρχοντικών που θα συνεργάζονται: ανταλλαγή εξοπλισμού, κοινές εκδηλώσεις, συντονισμένο marketing. Αν πετύχει, θα αποτελέσει μοντέλο για άλλα νησιά με παρόμοιο απόθεμα κτιρίων.

Από το στούντιο στην κοινότητα

Οι περισσότεροι φιλοξενούμενοι υπογράφουν συμφωνία «give-back»: για κάθε μήνα διαμονής προσφέρουν εργαστήριο σε σχολεία ή ανοικτή παρουσίαση δουλειάς. Έτσι, η τέχνη δεν μένει κλειστή σε λίγους· μαθητές δοκιμάζουν χαρακτική, κάτοικοι βλέπουν διαλέξεις animation, ηλικιωμένοι παρακολουθούν προβολές σιωπηλού κινηματογράφου με ζωντανή μουσική.

Η τεχνολογία συμπληρώνει το πλάνο: QR-κώδικες δίπλα στις παλιές τοιχογραφίες οδηγούν σε βίντεο για την ιστορία του σπιτιού· ένα διαδραστικό ψηφιακό αρχείο καταγράφει τις φάσεις της αποκατάστασης, ώστε όποιος θέλει να δει πώς από φθαρμένος σοβάς φτάσαμε σε γκαλερί.

Κοιτώντας στο μέλλον

Ως το 2030, οι τοπικοί φορείς στοχεύουν σε πλήρως αυτοχρηματοδοτούμενο σχήμα: τα ενοίκια της θερινής περιόδου και οι εκθέσεις καλύπτουν τις χειμερινές ανάγκες. Η επιτυχία θα κριθεί από το αν οι χώροι παραμείνουν ανοιχτοί σε νέες ιδέες, αλλά και από το κατά πόσο θα προστατευτεί το αρχιτεκτονικό ύφος.

Ίσως το σημαντικότερο κέρδος, όμως, είναι άυλο: η αίσθηση ότι ένα σπίτι χτισμένο για ναυτικούς του 1850 μπορεί να φιλοξενήσει τολμηρό VR-performance του 2025, χωρίς να χάσει την ταυτότητά του. Δημιουργείται έτσι ένας διάλογος όπου το χθες δεν μουσειοποιείται, αλλά συνομιλεί με το σήμερα — και το κάνει σε ένα νησί που έμαθε να παντρεύει εμπορική παράδοση, ναυτική καινοτομία και, πλέον, σύγχρονη τέχνη.