Αντιγόνη Νασούλη: 2 Απριλίου-Ημέρα Αυτισμού. Τι είναι ο αυτισμός.

Γράφει η Λογοθεραπεύτρια-Θεραπεύτρια Padovan Αντιγόνη Νασούλη

Ο όρος «αυτισμός» προέρχεται ετυμολογικά από την ελληνική λέξη «εαυτός» και υποδηλώνει την απομόνωση ενός ατόμου στον εαυτό του.

Είναι μια αναπτυξιακή διαταραχή, η οποία αποτελεί μέρος της ομάδας των Διαταραχών Αυτιστικού Φάσματος. Πιστεύεται ότι πρόκειται για νευρολογική διαταραχή αλλά τα ακριβή αίτια εκδήλωσής του δεν έχουν ακόμα αποσαφηνιστεί. Τα κύρια χαρακτηριστικά του είναι η έκπτωση στην κοινωνική αλληλεπίδραση και επικοινωνία, περιορισμένα ενδιαφέροντα και στερεότυπες συμπεριφορές. Οι αποκλίσεις αυτές επηρεάζουν βαθιά τον τρόπο με τον οποίο το άτομο αντιλαμβάνεται και βιώνει τον εαυτό του και τον κόσμο, τον τρόπο με τον οποίο μαθαίνει, τη συμπεριφορά, την προσαρμογή και τη λειτουργικότητά του στην καθημερινή ζωή.

Σε ποια ηλικία εκδηλώνεται;

Ο αυτισμός αποτελεί μια εκ γενετής διαταραχή. ‘Ετσι, είναι δυνατόν οι πρώτες ενδείξεις να κάνουν την εμφάνισή τους ήδη από τη βρεφική ηλικία καθώς τα συμπτώματα αρχίζουν να εκδηλώνονται σταδιακά και παράλληλα με την εξέλιξη του παιδιού. Πολλοί γονείς αναφέρουν ότι παρατήρησαν τη διαφοροποιημένη συμπεριφορά του βρέφους από τους πρώτους μήνες, ενώ άλλοι αναφέρουν μια ομαλή εξέλιξη, την οποία διαδέχτηκε μια οπισθοδρόμηση σε όλους τους τομείς.

Ωστόσο, το φάσμα του αυτισμού είναι ευρύ, με αποτέλεσμα να παρατηρείται μεγάλη διακύμανση και ετερογένεια στις εκδηλώσεις του. Η σοβαρότητα των συμπτωμάτων ποικίλει σε μεγάλο βαθμό, ανάλογα με την ηλικία, το αναπτυξιακό στάδιο, τη συνύπαρξη άλλων ιατρικών καταστάσεων, την ιδιοσυγκρασία του ατόμου, παράγοντες του περιβάλλοντος και επηρεάζει τη λειτουργικότητα με αντίστοιχο τρόπο. Μερικά παιδιά παρουσιάζουν ιδιαίτερες δεξιότητες ταυτόχρονα με τη συνύπαρξη των ελλειμάτων, γεγονός που υπογραμμίζει την πολυπλοκότητα της διαταραχής.

Κάθε παιδί που ανήκει στο αυτιστικό φάσμα δεν είναι όμοιο με κανένα άλλο, εκδηλώνει τα δικά του μοναδικά στοιχεία/χαρακτηριστικά και φυσικά ακολουθεί τη δική του, μοναδική πορεία εξέλιξης.

Ποια είναι τα συμπτώματά του;

Κοινωνική αλληλεπίδραση και επικοινωνία: Τα παιδιά με αυτισμό παρουσιάζουν ποιοτικές απόκλισεις στην κοινωνική αλληλεπίδραση, δεν αντιδρούν αναμενόμενα στα κοινωνικά ερεθίσματα και μοιάζουν να αποκόβονται από τον κόσμο γύρω τους. Οι εκδηλώσεις των συμπτωμάτων είναι αντίστοιχες της ηλικίας τους.

Τα πρώιμα συμπτώματα σε βρέφη και παιδιά:

• δεν κάνουν βλεμματική επαφή κατά τη διάρκεια του θηλασμού
• δεν ανταποκρίνονται στα χάδια
• δεν αντιδρούν σε λεκτικά ερεθίσματα
• δεν δείχνουν ευχαρίστηση από τις αγκαλιές και τα φιλιά από των οικείων και δεν τα αποζητούν
• δεν ανταποκρίνονται στο άκουσμα του ονόματός τους
• δεν μιμούνται τις εκφράσεις, δεν χαμογελούν
• μοιάζουν να αδιαφορούν για την παρουσία ή απουσία άλλων ατόμων στο χώρο
• δεν προσπαθούν να τραβήξουν την προσοχή
• καθυστερούν να αναπτύξουν λόγο
• παρουσιάζουν ηχολαλίες
• παράγουν στερεότυπα λέξεις ή φράσεις

Μεγαλώνοντας, η  έλλειψη επιθυμίας για κοινωνική συναναστροφή παραμένει ή αν αναπτυχθεί είναι διαταραγμένη:

• μοιάζουν να αγνοούν τα άλλα άτομα
• αδιαφορούν για το τι συμβαίνει γύρω τους
• δεν μοιράζονται τα ενδιαφέροντά τους
• δεν προσεγγίζουν άλλα παιδιά αυθόρμητα για να παίξουν ή δέχονται παθητικά την κοινωνική επαφή
• ανταποκρίνονται με παράδοξο τρόπο στις ερωτήσεις των άλλων
• δεν ανταποκρίνονται σε λεκτικές υποδείξεις
• δεν αντιλαμβάνονται τις εκφράσεις του προσώπου, τις χειρονομίες ή τον τόνο της φωνής
• δυσκολεύονται να δημιουργήσουν φιλίες, να κατανοήσουν ή να εκφράσουν συναισθήματα
• δεν αντιλαμβάνονται το χιούμορ, παροιμίες κ.α

Όπως προκύπτει από τα παραπάνω, τα άτομα στο φάσμα του αυτισμού αντιμετωπίζουν έντονες δυσκολίες στο λόγο, το κατεξοχήν μέσο ανθρώπινης επικοινωνίας και κυρίως με τη λειτουργική του χρήση. Η γλωσσική ανάπτυξη παρουσιάζει σημαντική καθυστέρηση και πολλές ιδιαιτερότητες. Σε ορισμένες περιπτώσεις ο λόγος αναπτύσσεται περιορισμένα ή υπάρχει παντελής έλλειψή του ενώ σε άλλες αναπτύσσεται σε ικανοποιητικό επίπεδο.

Τα κύρια χαρακτηριστικά του αυτιστικού λόγου είναι οι -άμεσες ή καθυστερημένες-ηχολαλίες (επαναλήψεις λέξεων ή φράσεων που ειπώθηκαν από άλλους), η διαταραγμένη προσωδία, η οποία χαρακτηρίζεται από ασυνήθιστη ένταση και τόνο φωνής και τέλος δεν χρησιμοποιούν το λόγο σωστά, ανάλογα δηλαδή με τις εκάστοτε κοινωνικές περιστάσεις. Επίσης, έντονες είναι οι δυσκολίες στο επίπεδο αντίληψης του λόγου.Δεν αντιλαμβάνονται τη μεταφορική χρήση, το χιούμορ και τις συνοδευτικές χειρονομίες και εκφράσεις του προσώπου.

Συμπεριφορά

Το κύριο χαρακτηριστικό είναι ότι παρουσιάζουν πολλές μορφές επαναλαμβανόμενης ή στερεότυπης συμπεριφοράς:

• στερεοτυπίες: φτερούγισμα χεριών, λίκνισμα σώματος, παραγωγή ήχων, επίμονη ενασχόληση με αντικειμένα
• αισθητηριακές διαταραχές: αντιδρούν έντονα στα αισθητηριακά ερεθίσματα πχ στο άγγιμα ή σε ήχους, ή υπάρχει απουσία αντίδρασης σε αυτά πχ δεν νιώθουν τον πόνο
• τελετουργική συμπεριφορά: άκαμπτη προσκόλληση στη ρουτίνα και αντίσταση στην αλλαγή
• έλλειψη φόβου, δεν έχουν την αίσθηση του κινδύνου
• προβλήματα διατροφής: τρώνε συγκεκριμένες τροφές και αντιδρούν υπερβολικά στην εισαγωγή νέων
• συγκεκριμένα ενδιαφέροντα και ιδιαίτερη προσκόλληση σε αυτά
• έλλειψη βλεμματικής επαφής

Διάγνωση και Παρέμβαση

Συνήθως οι γονείς αντιλαμβάνονται τα πρώτα σημάδια του αυτισμού καθώς εκείνοι γνωρίζουν το παιδί τους καλύτερα από τον καθένα και τις περισσότερες φορές το ενστικτό τους είναι αλάνθαστο. Σε αυτές τις περιπτώσεις, συστήνεται να απευθύνονται άμεσα στους ειδικούς για μια αναπτυξιακή εκτίμηση του παιδιού και υπεύθυνη καθοδήγηση.

Η διάγνωση συνήθως γίνεται από μια ομάδα και βασίζεται στην παρατήρηση της συμπεριφοράς του παιδιού, τα τεστ και στις αναφορές των γονέων μέσω της λήψης πλήρους και λεπτομερούς ιστορικού.

Σε παιδιά με ενδείξεις αυτιστικών στοιχείων, η θεραπευτική παρέμβαση πρέπει να αρχίζει άμεσα και είναι εντατική, ακόμα κι αν υπάρχουν αμφιβολίες για την ορθότητα της διάγνωσης. Με αυτό τον τρόπο γίνεται έγκαιρη παρέμβαση, η οποία είναι και η πλεόν αποτελεσματική. Όσο νωρίτερα γίνει η ένταξη του παιδιού σε θεραπευτικό πρόγραμμα, τόσο καλύτερη είναι η πρόγνωση για την εξέλιξή του. Η αποδοχή της κατάστασης και η  συμμετοχή της οικογένειας στη θεραπευτική διαδικασία θεωρείται καθοριστικής σημασίας.

Η λογοθεραπευτική παρέμβαση

Οι  στόχοι της λογοθεραπείας σε ένα παιδί με αυτισμό είναι οι εξής:

• Ανάπτυξη αλληλεπίδρασης και επικοινωνίας
• Ανάπτυξη λόγου
• Ενίσχυση του υπάρχοντος επιπέδου
• Χρήση προφορικού λόγου για την εξυπηρέτηση βασικών αναγκών
• Μείωση των ηχολαλιών
• Ενίσχυση βλεμματικής επαφής
• Ενίσχυση προσοχής
• Βελτίωση της γλωσσικής κατανόησης και έκφρασης
• Περιορισμός στερεοτυπικών συμπεριφορών του παιδιού
• Ανάπτυξη συμβολικού παιχνιδιού
• Ανάπτυξη των κοινωνικών δεξιοτήτων και της αλληλεπίδρασης
• Βελτίωση της εξωλεκτικής επικοινωνίας, όπως η γλώσσα του σώματος και οι εκφράσεις προσώπου
• Βελτίωση της προσωδίας
• Κατανόηση και έκφραση των συναισθημάτων και των σκέψεων
• Ενίσχυση του αυθόρμητου διαλόγου και δεξιοτήτων συζήτησης
• Κατάλληλη χρήση της γλώσσας ανάλογα με τις κοινωνικές περιστάσεις
• Κατανόηση του χιούμορ, των υπονοουμένων, των μεταφορών
• Γενίκευση των δεξιοτήτων που έχει διδαχθεί το παιδί, στη κοινωνική πραγματικότητα
• Αντιμετώπιση μαθησιακών δυσκολιών
• Χρήση εναλλακτικών συστημάτων επικοινωνίας σε παιδιά που δεν επικοινωνούν λεκτικά
• Μυολειτουργική παρέμβαση για τη μείωση των στοματικών αισθητηριακών διαταραχών