ο Κώστας Ζαφειρίου γράφει… (ebook ή book?)

Το μέλλον του έντυπου βιβλίου φαντάζει κάπως σκιερό.

Από ένα «νήμα» συζήτησης στο facebook σταχυολογώ κάποιες απόψεις, αναγνωστών, επαγγελματιών και εκδοτών. Ο Γ. Κ -επιχειρηματίας-εκδότης- μας υπενθυμίζει ότι δε διατείνεται υποχρεωτικά υπερ της έκδοσης ηλεκτρονικών βιβλίων, γιατί ενέχουν τον κίνδυνο της πειρατείας και της μειωμένης κερδοφορίας. Από την άλλη βλέπει στα θετικά τους το γεγονός ότι θα είναι πιο φιλικά προς χρήση για κάποια ηλικιακά γκρουπ. Οι νεαροί αναγνώστες, πλήρως εξοικειωμένοι πλέον με την υψηλή τεχνολογία απο τα γεννοφάσκια τους θα «κατεβάσουν» ευκολότερα ένα βιβλίο απ’ το ιντερνετ, παρά απ το ράφι. Οι πιο ηλικιωμένοι τώρα, θα έχουν την ευκαιρία να αυξομειώσουν το μέγεθος των γραμματοσειρών, τη φωτεινότητα και άλλα στοιχεία που διευκολύνουν την αναγνωστική τους εμπειρία. Τέλος σημειώνει, ότι είναι επιτακτικό οι Έλληνες εκδότες να αποκτήσουν ισχυρή παρουσία στην αγορά των ηλεκτρονικών βιβλίων, αλλιώς υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να δημιουργηθεί ένα παγκόσμιο τραστ, απο τις μεγάλες πολυεθνικές εταιρίες του διαδικτύου.

Ο αναγνώστης Ηρόδοτος, θεωρεί τα ηλεκτρονικά βιβλία, ό,τι καλύτερο έχει συμβεί στο χώρο.

Ο συγγραφέας Β. Γ. θεωρεί τα ηλεκτρονικά βιβλία ό,τι χειρότερο έχει συμβεί στο χώρο.

Λίγο πιο μετριοπαθώς, ο συγγραφέας Γ. Π. του οποίου το τελευταίο βιβλίο κυκλοφόρησε μόνο σε ηλεκτρονική έκδοση βλέπει αυτού του είδους τις εξελίξεις λίγο πρώιμες, αλλά σαφώς προοδευτικές.

Στον αντίποδα ο συγγραφέας Γ. Τ.-Ε. θεωρεί ότι είναι δύσκολο κανείς να αποχωριστεί το «βάρος» του βιβλίου, το χαρτί και το μελάνι και την οικεία ανάγνωση όπως την έχουμε μάθει. Στη διαμάχη βιβλίου και ηλεκτρονικού βιβλίου δε βλέπει ακόμη νικητή, αν και πιστεύει πως σε λίγες γενιές αυτό μπορεί να αλλάξει.

Απ’ τη δική μου σκοπιά τώρα, είναι γεγονός ότι τα περισσότερα βιβλία τα έχω διαβάσει, μυρίσει και αγγίξει σε μια αναπαυτική πολυθρόνα στο σαλόνι μου. Όμως έχω διαβάσει και ακούσει πολλά βιβλία σε ηλεκτρονική ή ακουστική μορφή κάνοντας παράλληλα κι άλλες δουλειές. Επίσης θαύμασα γκριμόρια, συναξάρια και μεσαιωνικές μικρογραφίες απο μεγάλες βιβλιοθήκες όλου του κόσμου, χωρίς καν να βγω απ’ το γραφείο μου. Μεγάλη υπόθεση για τη δουλειά μου και την εκπαίδευσή μου.

Τί σημαίνει για τον καθένα μας η ηλεκτρονική διαπαιδαγώγηση; Τί σημαίνει το ηλεκτρονικό σχολείο; Απο το έντυπο χρήσης ενός κοινού ηλεκτρονικού υπολογιστή μαθαίνουμε ότι είναι εξαιρετικά επιβλαβές να καθόμαστε για περισσότερο απο μια συνεχόμενη ώρα μπροστά σε οποιαδήποτε οθόνη. Οι κλινικές απεξάρτησης εφήβων με προβλήματα εθισμού στο ίντερνετ σιγά σιγά γεμίζουν. Προβλήματα όρασης, χρόνιες ημικρανίες, άγχος και υπερκινητικότητα είναι μερικά απ’ τις ασθένειες που αντιμετωπίζει ο βαρύς χρήστης ηλεκτρονικών υπολογιστών.

Τελικά, αναλογίζομαι… μπορεί κανείς άραγε να χαρίσει ένα ηλεκτρονικό βιβλίο; Μπορεί κανείς να το ακουμπήσει ή να το βάλει στη βιβλιοθήκη του; Μπορεί να φτιάξει ένα σκιτσάκι στο περιθώριο με το χέρι του; Μπορεί κανείς να περιγράψει τη μυρωδιά του; Μπορεί μια γυναίκα να το σταμπάρει με ένα κόκκινο φιλί και να αφήσει ανάμεσα στις σελίδες του ένα μήνυμα για τον αγαπημένο της;

Το βιβλίο είναι ουσιαστικά η σπουδαιότερη εφεύρεση μετάδοσης ιδεών και σκέψεων που έχει επινοηθεί ποτέ. Υπάρχει μια βαθιά, υπερχιλιετής παράδοση, γύρω απ’ τον γραπτό έντυπο λόγο, απ’ τις πέτρινες τοιχογραφίες των ανθρώπων των σπηλαίων, στις πήλινες επιγραφές των Σουμερίων, τα Αιγυπτιακά ιερογλυφικά, το Σανσκριτικό αλφάβητο, την φοινικική γραφή, τα κινέζικα ιδεογράμματα, την Ελληνική γραφή, τα ευρωπαϊκά και σύχγρονα αλφάβητα που τυπώνονται σήμερα σε εκατομμύρια εκατομμυρίων σελίδες ανα τον κόσμο. Πάντοτε τα βιβλία θεωρούνταν πολύτιμα. Η βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας είχε ειδικό επιτελείο ατόμων που αντέγραφαν χειρόγραφα απο όλα τα διερχόμενα πλοία και τους ταξιδιώτες, στο Μεσαίωνα οι βιβλιοθήκες ήταν σημαντικά, πλούσια και ακριβοθώρητα ιδρύματα της εκκλησίας και τα βιβλία φυλάσσονταν ως ιεροί θησαυροί. Η δημιουργία και φιλοτέχνηση ενός βιβλίου -ας πούμε μιας Βίβλου- το έτος 1.000 ήταν μια εξαιρετικά ακριβή, χρονοβόρα και σπουδαία υπόθεση. Με τη βελτίωση και διάδοση της τυπογραφίας απ’ τον Γουτεμβέργιο, το βιβλίο έγινε ένα επαναστατικό μέσο μετάδοσης πληροφορίας και γνώσης, για πρώτη φορά στα χέρια όλων των ανθρώπων. Ακόμη και τότε τα βιβλία φυλάσσονταν στις βιβλιοθήκες, αρκετές φορές αλυσοδεμένα στα ράφια. Η επόμενη μεγάλη τομή στο χώρο του βιβλίου, τα paperbacks έκαναν το βιβλίο προσιτό σε οποιονδήποτε, οπουδήποτε πάνω στον πλανήτη. Για περισσότερα απο εκατο χρόνια τώρα, ένας άνθρωπος μπορεί να διαβάσει τα αριστουργήματα της κλασσικής λογοτεχνίας ή σημαντικά βιβλία φιλοσοφίας και επιστήμης για ελάχιστα χρήματα. Η ευελιξία, δηλαδή το μικρό μέγεθος και η προσιτή τιμή των paperbacks είναι που τα έκανε τόσο δημοφιλή. Απ’ την άλλη το περιβάλλον σήμερα διαθέτει συγκεκριμένα αποθέματα πρώτων υλών για τη δημιουργία χάρτινων βιβλίων και αν και σήμερα είναι πιο άφθονα απο ποτέ, τα βιβλία είναι ακόμα, ουσιαστικά ακριβά.

Στη βιβλιοθήκη μου έχω ένα λεξικό λατινικών που τυπώθηκε το 1614 και την ιστορία των Πελοπονησιακών Πολέμων απ’ το τυπογραφείο των Ζωσιμάδων του 1804. Αυτά τα βιβλία παρόλο που είναι υπεραιωνόβια μοιάζουν σαν να τυπώθηκαν μόλις χθες. Μερικά απ’ τα paperbacks που αγόρασα πριν λίγα χρόνια έχουν ήδη κιτρινήσει και ενδέχεται να μην προλάβουν να τα δουν οι απόγονοί μου.

Το ηλεκτρονικό, ακουστικό, και διαδραστικό βιβλίο έρχεται ως η πλέον πρόσφατη εξέλιξη του φαινόμενου του βιβλίου για να καλύψει νέες οικονομικές, κοινωνικές και αισθητικές ανάγκες και, όπως κάθε τι καινούριο και αντισυμβατικό, έτσι και το ebook αντιμετωπίζεται με κάποια καχυποψία.

Ποιος μπορεί άραγε έχει τη δύναμη να προβλέψει πόσα και πόσα σημαντικά βήματα προόδου πρόκειται να συμβούν στην επιστήμη και στη λογοτεχνία, αυτή τη φορά παντελώς ελεύθερα χαρτιού και μελάνης;